KORKUNÇ IVAN OĞLUNU ÖLDÜRÜYOR | İlayda Arslan

‘Korkunç İvan Oğlunu Öldürüyor’ tablosu 1885 senesinde İlya Repin tarafından resmedilmiştir. İlya Repin’in sanat dünyasındaki yeri ve konumu edebiyatta Tolstoy’la paralellik gösterir. Tablo, sanat camiasında kimi kesim tarafından oldukça eleştirilmektedir. 19.yüzyılın en önemli Rus sanatçılarından biri olan Repin, Rus sanatını Avrupa kültürüne sokma konusunda öncülük eden isimlerden olmuştur. Tablo tam anlamıyla 1885’te tamamlanmıştır. Repin, tabloyu ilk ele aldığı zamanlarda bir şiddet ve kaotik betimleme olarak düşünmüştür. Bu tablo Rusya’nın en önemli tablolarından biri olarak tanınırken aynı zamanda en tartışmaya açık tablolarından da biridir. İlya Repin, gerçek durumları ve gerçek insanları betimleme konusunda oldukça başarılıydı. Genelde eserlerinde sosyal ve ahlaki amaçlar doğrultusunda resim yapmayı tercih ederdi; bu yüzden ‘Korkunç İvan Oğlunu Öldürüyor’ eseri onun için istisnai bir eserdir. Genelde sanatçı şiddet, savaş, üzüntü, keder ve kan dökülen durumları resmetmediği için bu eser, Rus sanat tarihi açısından önemli ve büyük bir istisnası olarak kabul edilir. İlya Repin’in, bu eseri sanat eleştirmenleri tarafından artık kan dökülmemesi ve şiddeti reddettiğini resmetmiştir. Bu tablo korkunç bir trajedinin dışa vurumu olduğu kadar aynı zamanda dehşeti, şaşkınlığı, acıyı, kederi, korkuyu ve pişmanlığı da yansıtır. 1880’lerin Rusya’sında yapılan bu tablonun bu kadar gerçekçi duyguları yansıtması tesadüf değildir. 1880’ler Rusya’sı Rus Devrimci hareketinin güçlendiği ve oldukça egemen hale geldiği dönemdir. Bu devrimci hareketle beraber aynı zamanda Realizm düşüncesi de baskın hale gelmiştir.

İlya Repin’den biraz bahsetmek gerekirse günümüzün Ukrayna’da doğan Repin, oldukça usta bir empresyonist olarak bilinir. Sovyet sanat tarihinde Nikolay ve Tolstoy gibi isimlerden etkilenen sanatçı aynı zamanda Tolstoy’un Portresini de resme dökmüştür. Kimi söylentilere göre Repin bu tabloyu yaparken II. Aleksandr’ı öldürdükten sonra yaşanan idam edilme sahnelerinden etkilenmiştir.

ESERİN KONUSU

İlk Rus çarı olan IV. İvan geçirmiş olduğu bir öfke krizi sonucu oğlu İvonviç’i kendi asasıyla vurarak öldürür. Ivan’ın bu kişisel öfke problemleri ve sinir krizi atakları kendi oğlu dahil birçok kişiyle arasının açılmasına neden olmuştur. Baba-oğul arasında çıkan bir tartışmada İvan kendi kontrolünü kaybeder ve oğlunun şakağına sert demir bir asayla vurur. Kanlar içerisinde yere düşen oğlu, babasının kolları arasında korku ve şaşkınlıkla dehşete düşmüştür. İvanoviç, babasına o kadar sadık ve merhametlidir ki, IV. İvan’a yapılan saldırıda kendi canını ortaya koyarak babasını kurtarmıştır. Repin’in belirttiğine göre tabloyu yaparken ele aldığı bir diğer unsur ise Avrupa gezisinde görmüş olduğu kanlı boğa güreşiydi. Söylentilere göre başka bir çar yetkilisi İvan’ın oğluna saldırdıktan sonra pişmanlığını haykırdığını duymuştur. Bir babanın kendi elleriyle yarattığı çaresizlik, pişmanlık, korku, üzüntü, keder ve dehşeti barındıran çığlıklarını bu tablodan duymamamız imkânsız. Fotoğrafın tasvirini ele aldığımızda çok kötü biçimde yaralanan İvan İvanoviç ve ona sarılarak kucaklayan korku dolu bakışlarıyla kederli Korkunç İvan’ı görüyoruz. Oğlunun sakin bir şekilde babasının kulağına ona asla ihanet etmeyeceğini fısıldaması bunun üzerine ne kadar acımasız bir kişiliği olsa da Korkunç İvan’ın acı çığlıkları ve haykırışları büyük koyu bir kırmızı tonla harmanlanmış şekilde resmedilmiştir.

TABLONUN İNCELENMESİ

Tablo Moskova’daki Tretyakov Sanat galerisi’nde sergilenmektedir.

‘Korkunç İvan Oğlunu Öldürüyor’ tablosu acı ve korkunç kökenleri olmasına rağmen konudan bağımsız oldukça sanatsal ve güzel bir eserdir. Korkunç İvan’ın oğlunu tam olarak öldürüp öldürmediği sanat perdesinde netlik kazanmamıştır. Birçok Rus tarihçisi olayın bu yönde geliştiğini savunmaktadır. Bu teoriyi kabul ediyorsak eğer IV. İvan’ın hayat boyu savaş hırsı içerisinde olduğunu da kabul etmiş oluruz. Tabloda var olan geniş bir çar odası olduğunu gözlemliyoruz. İkilinin yüzlerinin doğan güneşle aydınlandığını görüyoruz. Bu doğan güneş İvanolaviç’in sakinliği karşısında Korkunç İvon’un pişmanlığı ve kederiyle de bütünleşmiş durumda. Tabloda görmüş olduğumuz üzere İvanoviç’in şakaklarından aşağıya doğru akan kırmızı yoğun kan rengi yerdeki kırmızı halı ile bir araya geldiğinde bordo bir görünüm elde ediliyor. Yerde açıkça gözüken asanın bir saldırı aleti olarak ön planda olduğu görülüyor. Siyahlı Korkunç İvan’ın oğlu pembe cüppeli genç insan İvan’ı öldürdüğü bariz bir şekilde gözüküyor. Gerek halının yamukluğu gerekse arkadaki mobilyaların soldan sağa doğru devrilmesi olayın öncesinde bir tartışma yaşandığının göstergesi. Sağ taraftan vuran gün ışığı yanal ışık(dolgun) etkisini tabloda görebiliyoruz. Genç İvan’ın ayakkabıları ve yerdeki halıda ise birçok desen ve ayrıntı mevcut. Korkunç İvan’ın suratındaki derin duygular da tabloda oldukça net biçimde gözüküyor. Korku dolu bakışları, üzüntü ve kederli surat ifadesi yaptığı şeyden memnun olmadığının farkındalığını taşıyor. Genç İvan’ın yüzündeki talihsiz bakış ve aşağıya doğru süzülen bir damla göz yaşı ise üzüntünün beklenmedik yerden, beklenmedik şekilde yaşandığının izidir. Oda, çar sarayındaki bir oda olduğundan dolayı oldukça şık döşenmiş ve tasarlanmıştır. Yerlerde doğuya ait olduğunu anladığımız halılar olay öncesi yaşanan arbededen kaynaklı bozulmuş ve dağılmış haldedir. Arka planda gözüken devrilmiş koltuk, soba, sandık ve vazolar görünmektedir.

Korkunç İvan ve kollarında yatan genç oğlu İvan tablonun, kompozisyonun merkezinde bulunmaktadır. Gözleri çok fazla açık olan Korkunç İvan oğlunun şakaklarından akan kanı elleriyle tutmakta sanki durdurmak ister bir konumdadır. Genç İvan’ın gözleri yaşlı bir biçimde babasının kollarında ölümü beklemektedir. Elini babasının koluna yaslaması seni affediyorum mesajı vermektedir. Çarın gözlerindeki korku ve pişmanlığı eserden okuyabiliyoruz. İvanoviç’in gözlerinde huzuru ve beden dilinden kendini bırakmışlığını anlayabiliyoruz. Daha dikkatli baktığımızda ise tablonun sağ kesiminde bir gölge olduğunu görüyoruz. Muhtemelen odadaki diğer kişiler bu ana tanıklık etmektedir. Ayrıca tablodaki baskın renk kırmızıdır. Tablodaki hâkim rengin kırmızı olması eseri gören kişide vahşet, dehşet, öfke ve intikam duygularını çağrıştırmaktadır. Korkunç İvan’ın acı içerisinde oğluna sarılması ona karşı şefkat duygusunu canlandırıyor olsa da tabloya bakıldığında bir evlat katili olduğu da anlaşılabilir vaziyettedir.

TABLOYA YÖNELİK SALDIRILAR

Eser, 1923’te üç bıçak darbesi ile zarar gördü. Tabloyu iyi koruyamadığı düşüncesiyle galeri müdürü istifa etti. Restorasyon işlevi gören eser 2018’de tekrar saldırıya uğradı. Rus milliyetçisi tarafından hasar gören eser hala restore edilmedi. 1885’te tamamlanan tablo vahşeti ve şiddeti temsil ettiği gerekçesiyle pek çok eleştiriye maruz kalsa da gerek eserin içeriği gerek karakterlerin duyguları gerçekçi biçimde yansıtıyor oluşu eserin etkileyiciliğini hala korumaktadır.