Bildiğimiz üzere Türkiye büyük bir seçim süreci atlattı. Fakat seçim bitmiş değil. Sayımlar sonucunda Cumhurbaşkanlığı seçimi ikinci tura kaldı. Peki biz oy kullanan vatandaşlar yani seçmenler olarak ikinci turda oylarımıza nasıl sahip çıkmalı ve haklarımızdan nasıl haberdar olmalıyız?

Sivil halk olarak sandık başında alabileceğimiz görevlerden biri müşahitliktir. Gelin şimdi müşahitler nelerden sorumlular birlikte bakalım:

Sandık Çevresinde Bulunabilecekler:

• Müşahitler (gözlemciler)
• Sandık kurulu başkanı ve üyeleri
• Adaylar
• Milletvekilleri
• Sandık seçmen listesinde adı yazan seçmenler
• Bina sorumluları
• Çağrı veya ihbar üzerine gelen görevli kolluk güçleri
• Siyasi partilerin seçim kurullarına bildirdikleri itiraza yetkili kişiler

(Seçim kurullarının kendilerine önceden verdikleri belgeler ile sandık çevresinde bulunabilirler.)

Sandık Kurulu

Sandık kurulu, kamu görevlisi bir başkan, bir memur üye ile beş partinin belirleyeceği birer üyeden oluşan yedi kişilik kuruldur.

Müşahit

Sandık işlemlerini takip etmek üzere, siyasi partilerin ve adayların; kamu hizmetinden yasaklı olmayan ergin kişiler arasından belirlediği, oy kullanma, sayım – döküm, tasnif ve tutanakların tutulması işlemlerini takip eden yetkiliye ”gözlemci” veya ”müşahit” denir.

Müşahit, seçimin tarafsız bir şekilde yürütülüp yürütülmediği, sandık kurulunun görevini gerektiği şekilde yapıp yapmadığı gibi hususları denetler.

Herhangi bir aksaklıkta şikayet hakkını mutlaka kullanır. Şikâyetinin reddi halinde;

• Bu şikâyetini sandık kurulu tutanak defterine mutlaka işletir
• Ret kararının bir örneğini alır
• İlçe seçim kuruluna bu konuda mutlaka itirazda bulunur (veya müşahidi olduğu partinin itirazda bulunmasını sağlar).

Oy verme süresi bitip oylar sayıldığında, oy sayılarının yazıldığı ıslak imzalı ve mühürlü sandık sonuç tutanaklarını varsa müşahidi olduğu partinin okul sorumlusuna ya da bizzat ilçe başkanlığına en kısa zamanda ulaştırır.

Müşahit sandık başında sürekli bulunarak;

• Sandık kurulunun oy kullanılması hazırlıklarını doğru yapıp yapmadığını,
• Oy zarfının ve oy pusulalarının sayılıp sayılmadığını,
• Oy zarfının üzerinde ilçe seçim kurulu ve sandık kurulu mührünün olup olmadığını,
• Oy pusulasının arkasında sandık kurulu mührünün olup olmadığını,
• Seçmenlerin, kabine cep telefonu veya görüntü kaydedici cihazlarla girip girmediğini,
• Engellilere ve okuma yazma bilmeyenlere kanuna uygun oy kullandırılıp kullandırılmadığını,
• Oy kullanmaya gelen seçmenin;
• Genelge’nin 27’nci maddesinde sayılan oy kullanmaya uygun kimlik belgesi olup olmadığını,
• Kimlikte bulunan fotoğraftaki kişi olup olmadığını,
• Sandık seçmen listesinde kaydının olup olmadığını,
• Bulunan kaydın imza kısmında daha önce oy kullandığına dair imza olup olmadığını veya oy kullanamayacağına dair herhangi bir şerh (açıklama) olup olmadığını,
• Oy kullanan seçmenin, listede sadece adının karşısını imzalayıp imzalamadığını,

kontrol etmelidir.

Oy kullanma saatinin bitiminde ise;

• Sandık başında kaç kişi bulunduğunu,
• Bu kişilerin kimliklerinin toplanıp toplanmadığını,
• Oy kullanma saatinin bitiminden sonra gelen kişilere oy kullandırılıp kullandırılmadığını,
• Zarf sayısı ile oy kullanan seçmen sayısının birbirini tutup tutmadığını,
• Oy pusulalarının doğru sayılıp sayılmadığını,
• Çıkan oyların doğru ittifak, parti ya da adaya yazılıp yazılmadığını,
• Geçersiz oy pusulalarının ve zarfların ayrı paketlenip paketlenmediğini,
• Yırtılan, çizilen, üzerine işaret konulan, ittifak dışındaki birden fazla partiye, birden fazla ittifaka ya da birden fazla adaya mühür basılan oy pusulalarının geçersiz sayılıp sayılmadığını,
• Sandık sonuç tutanaklarının ‘toplam oy sayılarını gösterir’ kısmının doğru doldurulup doldurulmadığını, bu kısmın, oy toplamları ile tutup tutmadığını,
• Sandık sonuç tutanaklarının imzalanıp imzalanmadığını ve mühürlenip mühürlenmediğini,

kontrol etmelidir.

Müşahidin Sandık Başında Bulunma Hakkı

Oy vermenin başlangıcından itibaren müşahitlerin, tüm işlemleri takip etmek ve denetlemek, tutanağa geçirilip geçirilmediğini kontrol etmek ve gerektiğinde itiraz etmek üzere sürekli sandık çevresinde bulunma hakkı vardır. Sayım döküm başladıktan sonra, sandık başında 5’ten fazla siyasi parti müşahidinin bulunması halinde bunlardan isimleri kura çekilerek belirlenen beş müşahit sandık başında bulunabilir. Diğerleri salonda kendilerine ayrılan yerden işlemleri izleyebilirler.

Müşahitler, ilçe başkanlıklarından aldıkları “Müşahit Belgesi” (Gözlemci Belgesi) ile sandık çevresinde bulunabilirler.

Oy, Döküm Sayım ve Sonuç

Müşahidin tutanak kontrolü:

Müşahit, sandık kurulundan alacağı sandık sonuç tutanağının;

• Islak imzalı ve mühürlü olup olmadığına,
• Oylar yazılırken, yerlerinin kaydırılmamış olduğuna, dikkat etmelidir.

Bu tutanak ıslak imzalı ve mühürlü olmazsa, ispat gücü ve hükmü de yoktur. Her sandık kuruluna yeteri kadar sandık sonuç tutanağı yasa gereği verilmekte olup sandık sonuç tutanağı bulunmaması gibi bir olasılık söz konusu değildir (Bu gibi bir durum ile karşılaşıldığında 135 sayılı Genelge’nin 43’üncü maddesi sandık başkanı ve üyelerine hatırlatılmalıdır). Sandık sonuç tutanağını alan müşahit, bu tutanağı temsil ettiği partinin ilçe başkanlığınca belirlenen yere ve kişiye derhal ulaştırmalıdır.

Sandık kurulunun her türlü iş ve işlemine karşı şikâyet yoluna gidilebilir. Şikâyet sandık kuruluna yapılır. Şikâyet sözlü de yapılabilir. Fakat müşahitler, şikâyeti ispat kolaylığı sağlaması için yazılı yapmalıdır. İki nüsha doldurulacak şikayet dilekçesinin bir nüshası, sandık kurulu başkanınca teslim alındığı nota eklenerek şikâyetçiye verilir. Yapılan şikâyetin sandık kurulu tutanak defterine işlenmesi sağlanmalıdır.

Şikâyette Bulunabilecek Kişiler (135 sayılı Genelge m. 48)

• Seçmenler,
• Siyasi partilerin il, ilçe, belde başkanları veya yetkilendirdiği kişiler,
• Müşahitler,
• Adaylar ve milletvekilleri,
• Cumhurbaşkanı adayları veya yetkilendirdiği temsilcileri.

Sandık kurullarına, sandık sonuç tutanaklarının imzalanmasından sonra şikayet başvurusu yapılamaz. Bu nedenle şikâyetin, usulsüzlüğün olduğu anda yapılması gerekmektedir (135 sayılı Genelge m. 52).

Bu yazı, Ankara Barosu “SANDIK KURULU ÜYELERİ VE MÜŞAHİTLER (GÖZLEMCİLER) İÇİN REHBER, CUMHURBAŞKANI ve 28.DÖNEM MİLLETVEKİLİ GENEL SEÇİMİ – 2023” kitapçığı baz alınarak yazılmıştır.

Kaynakça

• https://ankarabarosu.org.tr/upload/diger/Rehber_2023.pdf