Raymond Williams’a göre “kültür”, İngiliz dilindeki en karmaşık sözcüklerden biridir (2005: 109). “İkamet etmek”, “yetiştirmek” ve “korumak” gibi bir dizi anlamı içeren colere kelimesinden türeyen kültür, zamanla insanın gelişim süreçlerini kapsayan bir oluşumun karşılığı haline gelmiştir. (Zeyrek, 2021:140)

Kültür, Gelenek, Görenek

Kültür, disiplinler arası bir kavramdır. Kültürü açıklamak için; siyaset, sosyoloji, psikoloji, ekonomi gibi alanlardan yararlanılır. Kültür kavramına ilişkin birçok yaklaşım vardır. Antropolojik kültür; doğal olmayan, insanın ürettiği her şeyi içine almaktadır. Alman romantizmine göre; insanı var eden şey içine doğduğu toplumdur. “Folk Guys” yani halkın ruhu fikrinin çıkışı da bu görüşten kaynaklanmaktadır. Tarihselcilik görüşünde ise, 19. yy ideolojilerinin etkinliği, görüş içinde önemli bir yerdedir. (Aydın, 2023)

Kültür kavramına Fransız yaklaşımı ise, daha özgürlükçü, sanata dönük olarak meydana gelmiştir. İnsanlar kendi akıllarını kullanarak dünyayı anlamaya ve insanlığın refahını artırmaya çalışmışlardır.

Diziye Bakış

Unorthodox, 2020 yılında Netflix’teki Alman-Amerikan ortak yapımı mini dizidir.  Başkarakter Esty’nin New York Brooklyn’deki Hasidik Yahudiliğin yaşandığı topluluktan kaçışını konu almaktadır. Esty karakterinin içinde bulunduğu toplum değiştikçe, kişiliği de belli ölçüde değişmiştir. Bundan dolayı diziyi Alman romantizmi çerçevesinde incelemenin yararlı olacağını düşünüyorum. Dizi geleneklerine bağlı, muhafazakâr topluluktan kaçmayı ve kendini keşfetmeyi konu almıştır.

Ritüeller ve Semboller

Dizinin ilk bölümünde aynı fikir yapısına sahip insanların bir arada yaşam sürdürdükleri, belli başlı faaliyetleri beraber gerçekleştirdiklerini görmekteyiz. Bu duruma görünüşlerini de dahil edebiliriz. Topluluğun erkeklerinde, inançtan gelen bir emir sonucunda favorilerini uzatıp, lüle şeklini verdiğini görürüz. Anadolu Ajansı’nın Yahudiler ile yaptığı röportajda “Zülüflerini uzatma nedenine dair Wasserstrum, “Bu da Tevrat’ta bize gelen emirlerden birisi. Başımızın yanlarından kafamızın üzerine kadarki saçları kesmemiz gerekiyor. Daha Ortodoks inançtaki insanlar bunu daha uzun tutuyor ve bunları salmayıp lüle gibi yaparak daha güzel görünmelerini sağlıyoruz.” İfadelerine yer verilmektedir.

Kültürel Çeşitlilikte Giyim

Kürklü takke “kipa”, siyah takım elbise, pantolonlarının kenarlarından sarkan püskül ”tzitzit”, coup, kıyafetlerde siyah renginin tercih edilmesi, kapıdan geçerken yan sütunlara dokunulması gibi topluluklarına özgü giyim şekilleri, ritüelleri ve tercihleri vardır. (Anadolu Ajansı. 2022.) Erkeklerin belli başlı meslek gruplarına icra etmeleri, grup içinde karar mercii olmaları topluluk üyelerinin özellikleri arasındadır. Dizinin başında gündelik aktivitelerin bile, din ekseni çerçevesinde planlandığını görürüz. Buna örnek olarak Şabat gününü örnek verebiliriz. Yahudiler, Şabat günlerinde günün tamamını istirahat ederek, Sinagog’a giderek, ibadet ederek geçirmektedirler. (Milliyet. 2021.)

Kültür Örüntüleri

Bir gruba dahil hissetmek kişinin yalnız hissetmesinin önüne geçmektedir. Kişiler kendini tanımlarken grubun belli başlı motifleri ödünç alınmaktadır. Bu yukarıda verilen semboller aracılığıyla da sağlanabilir. Yaşanılan yerde, kendini var etme ve yabancılık kaygısı yaşamamak için bu eylemlerin gerçekleştirildiği söylenebilir. Aidiyet duygusunun pekiştirilmesi için “kültürel örüntülere” ihtiyaç duyulur. Mekân geçmişi ve ortak tarih de toplulukların aidiyet hislerini desteklemektedir. Fakat göç ile farklı bölgeye gelmiş gruplar bunun eksikliğini hissetmektedirler. Bunun sonucu olarak göçmen topluluklarında zaman-mekân ayrışması meydana gelmektedir. (Balcı, 2021:233.)

Esty’nin ait hissetmediği bir grubun içinde yer alması, onların gelenek ve göreneklerine bağlı kalmak zorunda olması, hayatının belirleyici unsurunun din olması yabancıl aşmasına neden olmaktadır. Esty bu durumla başa çıkmanın çözümünü kaçmakta bulmuştur.

Toplumsal Cinsiyet ve Unorthodox

Dizide kadın erkek ilişkilerinde, belirleyici ve baskın olan erkektir. Ergenlik döneminin sonunda evlilik gerçekleşir. Evlilik ritüelleri arasında kadının saçlarını kazıtması, peruk takması; erkeğin de saçlarının kenarındaki bukleleri uzatması yer almaktadır. (Balcı,2021:236.) Yine sembol ve adet ilişkisinin dizide karşılık bulduğunu görürüz. Toplumsal cinsiyet rolleri, topluluk içinde kesin çizgilerle belirlenmiştir. Kadın evlendikten sonra kocasına hizmet etmek, cinsel tatmin sağlamak zorundadır. Yeni evli çiftlerden kısa sürede çocuk sahibi olmaları beklenmektedir. Esty’nin vajinismus hastalığı vardır. Bu durum cinsel birleşme önünde engel olduğu için çocukları olmamaktadır.

Sonuç

Sonuç olarak topluluğun Esty’e karşı yargılayan ve yadırgayan bakışları artmaktadır. Esty dizinin ilerleyen bölümlerinde annesi hakkında birçok bilgiye sahip olur. Annesinin lezbiyen olması, topluluk içinde yaşamaması, Almanya’da ikamet etmesi Esty’nin aydınlanmasına, cesaretlenmesine ve kaçmasına sebebiyet verir. Almanya’da kendini, duygularını, yeteneğini, cinselliğini keşfetmeye başlar. Bu değişimin sembolünü ise; peruğunu çıkarması ve giyim tarzının değişimi ile görürüz. Esty, Almanya’da yeni hayatına başlar. Burada müzik okulundan arkadaşlar edinir. İzleyici olarak bu bölümde; piyano çaldığını ve şarkı söylediğini öğreniriz. Bu yetenekleri geçmişi ardında bırakmasını sağlar.

Bir kadının, ataerkil toplum düzeni içinde; erkeklerin belirlediği kurallar, çizdiği sınırlar içinde yaşaması kadının benliğinden uzaklaştıran, metalaştıran bir durumdur. Bu düzeni yıkacak olan, değişime önderlik edecek olan yine kadınlardır.

KAYNAKÇA:

• Anadolu Ajansı. “İsrail’deki dindar Yahudilere sorduk: Neden siyah giyiniyorlar, zülüf uzatıyorlar?” Erişim: 18.04.2023.www.aa.com.tr.
• Aydın, S. (2023). Kültür Kimlik İletişim Ders Notu.
• Milliyet. “Şabat Nedir? Yahudilikte Şabat Ne Anlama Gelir?” Erişim:18.04.2023. www.milliyet.com.tr.
• BALCI, M. E. EVİNİ ARAYAN GÖÇMEN: DOGVİLLE VE UNORTHODOKS FİLMLERİ HAKKINDA SOSYOLOJİK BİR ANALİZ. Sosyoloji Dergisi, (41-42), 217-240.
• ZEYREK, S. Kültürel Çalışmalar’a Kültür Kavramı Ekseninde Bir Bakış. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (UKSAD), 7(1), 139-147.
• Williams, R. (2005). Anahtar Sözcükler, çev. Savaş Kılıç, İstanbul: İletişim Yayınları.